Aloiska (Loiska) Centrih-Deželak
Aloiska (Loiska) Centrih-Deželak stelde deze foto’s ter beschikking aan het HBM. Zij is geboren in 1934 in Polčane (Slovenië). Loiska kende Holland uit de verhalen van haar vader die rond 1930 een periode in de mijn Maurits in Geleen werkte en in Lutterade woonde. Hij was vrijgezel en toen de crisis uitbrak werd hij ontslagen. In het voorjaar van 1933 keerde hij terug naar Slovenië, waar hij werk vond in de kleine mijn van Polčane. Onderdak vond hij bij Loiska’s tante in Locravec. Hij vertelde Loiska vaak over Limburg. Hij had foto’s, een schilderij, gordijnen en meubels meegenomen. Moderne meubels die in die tijd in Slovenië nog niet te koop waren.
In 1955 ontmoette Loiska Jan Deželak. De familie Deželak was een van die Sloveense families die in 1947 vanuit Limburg waren teruggekeerd naar Joegoslavië om het land mee te helpen opbouwen. Loiska: ‘Jan sprak wel Sloveens maar met een accent. Je hoorde dat hij ergens anders vandaan kwam.’ Het leven in het naoorlogse Joegoslavië viel zwaar en de kinderen Deželak, die bijna allemaal in Limburg waren geboren, konden er niet aarden. Ook bleek hun woning in gebruik te zijn genomen door een ander gezin, waardoor ze hun rechten op hun bezit verloren. Jans oudste broers vluchtten al na drie maanden de grens over en vestigden zich in Engeland en Australië. Ook Jan probeerde tweemaal te vluchten, maar beide de keren werd hij gepakt. De derde keer, in 1957, ging hij samen met zijn verloofde Loiska. Zij verbleef eerst een tijdje in Duitsland, waar ze werk vond in een matrassenfabriek. Met Pinksteren mocht ze even naar Nederland en daar kreeg ze een verblijfvergunning voor tien dagen. In die periode zijn ze in Brunssum getrouwd (31 mei 1958).
In 1959 kreeg het jonge stel een flat toegewezen in de Rozengaard in Brunssum. Loiska ging poetsen bij de hoofdinspecteur van de Staatsmijnen. Met Jan sprak ze Sloveens en later, toen er kinderen kwamen, Nederlands. Loiska was 54 jaar toen Jan in 1988 overleed.