Fahrudin Šabović
Fahrudin Šabović is op 1 juli 1945 geboren in de Joegoslavische republiek Bosnië-Herzegovina. Zijn geboortestad Kakanj ligt op 30 kilometer van Sarajevo. Hij is moslim. Na de middelbare school vervulde hij zijn dienstplicht in het Joegoslavische leger. Vervolgens ging hij in Zagreb bij het chemische bedrijf Juvent werken. Toen dat bedrijf een project in Nederland startte, meldde hij zich aan om mee te gaan. Aanvankelijk voor twee jaar, om geld te verdienen voor zijn familie en zichzelf, uiteindelijk is hij gebleven.
'Nederland was geen onbekend land voor mij. Ik wist dat het een bloemenland was, een land met lekkere kaas en melk en dat het onder zeeniveau lag. Er stond een koningin aan het hoofd en dat was interessant voor iemand uit een socialistisch land. Ik was nieuwsgierig naar de mensen, de cultuur en de taal die op het Duits leek.'
Links, rechts en zijkant
De vliegreis naar Amsterdam was georganiseerd door het bedrijf. Het was september en mooi weer. Ze kwamen terecht in pension Nobel in Brielle. Elke dag kwam er een bus om hen naar Rotterdam te brengen, naar Shell-Pernis. Er waren nog geen cursussen Nederlands voor buitenlanders en de communicatie in het bedrijf verliep slecht. Van de chef leerden ze de eerste Nederlandse woorden: zijkant, links, rechts en een aantal technische uitdrukkingen.
Contact met de familie in Bosnië was er alleen via de post, want men had daar nog geen telefoon. Uit Bosnië en Kroatië kwamen meestal mannen naar Nederland, uit Servië en Macedonië vrouwen. De mannen wisten precies in welke steden er pensions waren met Joegoslavische vrouwen en daar gingen ze op bezoek. In 1974 leerde hij z’n huidige vrouw Mirjana Komadinić kennen. Zij kwam uit Servië en was protestant. Zij was een jaar eerder dan hij naar Nederland gekomen om in een ziekenhuis te werken. In die periode werden in de Rotterdamse bioscoop Calypso elke week Joegoslavische films gedraaid. Daar heeft hij haar leren kennen. Zij woonde in Breda en daar verhuisde hij in 1975 ook naartoe. Fahrudin en Mirjana kregen twee kinderen, Elvira en Damir. Hoewel de familie aanvankelijk moeite had met het gemengde huwelijk, hadden zij er zelf geen problemen mee. Wel moesten ze met de geboorte van hun kinderen goed over namen nadenken. Het moesten universele namen zijn.
Vereniging Jugoslavija
In Breda en Rotterdam werden in 1976/77 stichtingen voor Joegoslaven opgericht. Šabović en zijn vrouw werden lid van de stichting Jugoslavija; in 1978 werd hij voorzitter. Er waren mensen uit alle Joegoslavische republieken en iedereen was Joegoslaaf. Er waren geen problemen. Er kwamen veel muzikanten en folkgroepen uit Joegoslavië optreden. Er was weinig contact met Nederlanders tijdens zulke bijeenkomsten, dat ziet Šabović achteraf als een gemis.
De dood van Tito in 1980 was voor iedereen een klap. ‘We zijn opgegroeid met Tito en hij was een idool voor ons allemaal.’ De tegenstellingen in het herkomstland gingen ook in de vereniging Jugoslavija een rol spelen. Alles veranderde, alleen bij Šabović thuis was het rustig. In 1991 stapte hij uit de stichting. Voor zijn gezin waren het moeilijke tijden. Religie was nooit een probleem geweest, maar nu moest je partij kiezen. Servische vrienden kwamen niet meer op bezoek omdat hij moslim was, dus werd hij een Bosniak, een Bosniër. Maar zijn vrouw stond aan zijn kant. Toen ze hulpgoederen voor Bosnië inzamelden, werd zij door de Serviërs als verrader gezien.
In 1992 richtte Šabović een Bosnische stichting op ‘Europa word wakker’. Toen een jaar later in Breda een kamp voor Bosnische vluchtelingen werd ingericht, ging hij er meteen naartoe om te helpen.
Bron: Deze tekst is ontleend aan een gesprek van Naida Ribic met Fahrudin Šabović. De foto's werden door Naida Ribic verzameld tijdens het project Zuid-Europese Culturele Spoorzoekers (2004-2006).